برای ساخت بادگیرهای نو یزد باید ضوابط معماری خشتی تدوین و اجرا گردد - سبزا

سازمان جهانی یونسکو مسئولان استان یزد را ملزم نموده که برای هرگونه ساخت و ساز در بافت تاریخی ثبت جهانی، ضوابط معماری خشتی را تدوین نمایند که این مهم از سوی سازمان نظام مهندسی ساختمان استان یزد در حال پیگیری است.

احیای بادگیر در شهر بادگیرها، در حال حاضر تنها برای بناهایی که بقایایی از این سازه زیبا و منحصر بفرد معماری خشتی را در خود دارد، امکان پذیر است و ساخت بادگیرهای نو، منوط به تدوین ضوابط معماری خشتی و کاربری بخشیدن به بادگیر در معماری است.

تاکید یونسکو به معماری خشتی

حفظ اصالت یکی از الزامات سازمان جهانی یونسکو برای ثبت جهانی بافت تاریخی یزد است و بر رعایت این موضوع هم در بازسازی بناها و هم در ساخت بناهای نو تاکید شده است.

اصالت بافت تاریخی معماری خشتی است. خشتی که در گذشته به عنوان کهن ترین مصالح ساختمانی بشر در فلات مرکزی ایران در دوره های مختلف فراوری و مصرف میشد.

این جز مهم از مصالح معماری کویری با ترکیب آب و خاک و ساختن گل و ریختن آن در قالب و خشک کردن آن در مجاورت نور خورشید به صورت خشت خام ساخته می گردد.

فراوری خشت خام یکی از ساده ترین و کم هزینه ترین روش های فراوری مصالح ساختمانی در ایران بویژه شهر تاریخی یزد بوده است. یکی از محاسن این مصالح ساختمانی، پایداری و ماندگاری آن است. از دیگر محاسن خشت خام باید از عایق بودن آن در برابر حرارت نام برد.

بسیاری از عناصر معماری بافت تاریخی از جمله بادگیرها از همین خشت هایی که با زحمت معماران زیر آفتاب سوزان کویر، فراوری شده و در ساخت بناها بکار می رفتند، ساخته شده و حتی پابرجا مانده اند از این رو خشت همچنان می تواند مصالحی قابل اعتماد برای ساخت و ساز باشد.

الزام سازمان جهانی یونسکو باعث شد که مسئولان استان در راستای تدوین ضوابط معماری خشتی گام بردارند و تا این ضوابط تنظیم نگردد، ساخت سازه نو در بافت تاریخی امکان پذیر نیست و سازه های قدیمی که بقایایی از عناصر تاریخی از جمله بادگیر را دارند، قابلیت بازسازی و بازسازی دارند.

در بسیاری از خانه های قدیمی بادگیرهایی وجود دارند که به شدت نیازمند بازسازی هستند و اقداماتی برای بقای آنها با همکاری دستگاه های مختلف در حال اجرا است. در بعضی نقاط نیز بقایایی از بادگیرها به جای مانده است که این موارد هم قابل احیا و بازسازی است.

اما اگر کسی بخواهد برای ساختمانی بادگیر بسازد، باید در انتظار تدوین ضوابط معماری خشتی بماند، چرا که اصالت بافت تاریخی مورد تاکید یونسکو است و یکی از موارد مهم در این ضوابط معین شده، حفظ اصالت با اجرای معماری خشتی است.

اجرای بادگیر نو به شرط اصالت

رئیس سازمان نظام مهندسی ساختمان استان یزد درباره احیای بادگیرها گفت: شرط اصالت یکی از شرط های سازمان جهانی یونسکو برای ثبت جهانی بافت تاریخی است تا از این اصالت حفاظت شده و از بین نرود.

مجتبی فرهمند اضافه کرد: بسیاری از خانه ها در گذشته بادگیر نداشته اند و اگر بخواهیم امروز بادگیر را در این خانه ها اجرا کنیم، اصالت را زیر سوال برده ایم چرا که این عناصر هویت بخش بافت تاریخی هستند و همانطور که باید از عناصر معماری موجود و اصیل حفاظت کنیم باید از ایجاد عناصر نو که در هویت بافت تاریخی نبوده است، جلوگیری کنیم.

وی با تاکید بر اینکه اندام های بناهای تاریخی اجازه کم و زیاد کردن ندارند، ادامه داد: البته عمده اضافاتی که این روزها انجام می گردد، ساخت عناصری همانند بادگیر است که تنها جنبه تزئینی دارد و کارکردی ندارد در حالی که این اقدام در معماری بافت تاریخی ما اصالت محسوب نمی گردد.

احیای نقش بادگیرها در قالب سیستم تهویه ساختمان

رئیس سازمان نظام مهندسی ساختمان استان یزد درباره احیای کارکرد بادگیرها گفت: اصلی ترین کارکرد بادگیر در معماری امروزی بحث تهویه است، این جز از اجزای معماری سنتی با توجه به شرایط اقلیمی نمادین نبوده از اینرو اگر در معماری نو هم کارکردی از جمله استفاده از آن به عنوان سیستم تهویه به آن داده گردد، کاربردی خواهد بود.

وی اضافه کرد: در این شرایط است که ساخت بادگیر هم در بافت قدیم و هم بافت نو شهر، قابل پذیرش و قابل اجرا است اما اگر صرفاً جنبه تزئینی به خود بگیرد، قابل قبول نیست.

فرهمند گفت: به طور قطع با وجود تجهیزات مکانیکی امروزی و تسهیل دسترسی و بازدهی آنها، بادگیر نمی تواند نقش گذشته را داشته باشد اما با احیای آن به عنوان سیستم تهویه ساختمان، میتوان در مدیریت مصرف انرژی از آن بهره برد.

وی اعلام کرد: خنک نمایندگی بادگیر با اجزای دیگر معماری امکان پذیر بوده است اما استفاده از آن به عنوان سیستم تهویه و ایجاد جریان هوا می تواند به سیستم های مکانیکی امروزی یاری کند.

رئیس سازمان نظام مهندسی ساختمان استان یزد گفت: به این ترتیب خنک کردن محیط به مراتب راحت تر خواهد بود و مصرف انرژی را در دستگاه های مکانیکی کاهش خواهد داد.

فرهمند تاکید نمود: با توجه به محدودیت هایی که درباره منابع انرژی وجود دارد میتوان از بادگیرها به عنوان المان تهویه طبیعی در کنار دستگاه های مکانیکی استفاده کرد و به آنها کارکرد بخشید وگرنه ساخت بادگیر در پشت بام در صورتی که با ساختمان هیچ ارتباطی ندارد، بی فایده و مردود است.

ساختار عملکردی معماری سنتی

وی اعلام کرد: معماری گذشته ما براساس ساختار عملکردی است و هر المان کارکردی داشته است و بادگیرها هم به عنوان بخشی از این ساختار، در جانمایی، ابعاد، ارتباطات فضایی و … دارای استانداردهایی بوده اند اما امروز ساخت بادگیرهای نو تنها به ارتفاع توجه شده است.

فرهمند با بیان اینکه معینات بادگیر به ابعاد حیاط و فضاهایی که هوا را تهویه می نماید، بستگی داشته و همه نسبت ها رعایت میشد تا این سازه کارکرد ونقش واقعی خود را ایفا نماید و در معماری سنتی هم بسیار پاسخگو و کاربردی بوده است.

تدوین ضوابط خشتی در آینده نزدیک

رئیس سازمان نظام مهندسی ساختمان استان یزد درباره صدور مجوز برای ساخت بادگیرهای نو، این را منوط به تدوین ضوابط معماری خشتی بیان کرد و اضافه کرد: در حال حاضر در ضوابط نوسازی مقررات ملی خشتی نداریم و قرار است تا چند ماه آینده ضوابط تدوین گردد تا بتوانیم مجوزهای نو ساخت و ساز را در بافت تارخی صادر کنیم.

وی ادامه داد: از این رو تمرکز بر بافت تاریخی در حال حاضر به بازسازی بناها و اجزای آن از جمله بادگیرها معطوف شده بنابراین در حال حاضر برای بازسازی بادگیرها مسئله ای وجود ندارد اما باید بقایای بادگیر در خانه وجود داشته باشد که بتوان آن را با خشت احیا و بازسازی کرد.

ضرورت آموزش برای اجرای معماری خشتی

رئیس نظام مهندسی ساختمان استان یزد درباره تبحر و تجربه مهندسان و معماران یزدی برای ساخت سازه های خشتی گفت: طبیعتاً در این زمینه تجربه ای وجود ندارد و مهندسان نیازمند آموزش هستند اما قطعاً آئین نامه که ابلاغ شد، دوره های آموزشی برگزار می کنیم تا مهندسان بتوانند در حوزه طراحی، اجرا و نظارت مهارت کسب نمایند.

بادگیرهای یزد به عنوان عنصر جدایی ناپذیر معماری خشتی و سازه خلاقانه معماران یزدی در صف احیا هستند و این امید وجود دارد که براساس اصولی تدوین شده و معین، شاهد احیای بادگیرهای اصیل اما فرسوده باشیم.