یادمان هولوکاست در برلین فضایی رعب انگیز در قلب اروپا
به گزارش سبزا، وقتی نام هولوکاست را می شنویم، خواه نا خواه هر انسانی از فاجعه ای که اتفاق افتاده رنج می برد و اظهار تاسف می نماید، بیش از 70 سال است که معماران, هنرمندان، فیلمسازان و غیره کوشش نموده اند هر یک از ابعاد مختلف هولوکاست را به صورت انتزاعی یا آشکارا توضیح دهند. آنچه واضح و مبرهن است جامعه انسانی عظیمی در این جریان از بین رفت و برای بشریت زخم و چنگ عمیقی بر بدنه روح آن باقی گذاشت. موسیقی، فیلم، فضا هر یک می تواند به نوعی معین کننده ارتباط روح دردمند انسانی با واقعیت های غیرقابل انکار تاریخی باشند. در سراسر جهان یادمان های بسیاری برای هولوکاست طراحی و اجرا شد، اما فضایی در قلب برلین وجود دارد که شاید سردترین و به یادماندترین یادمان جهان، یادمان هولوکاست برلین (Memorial to the Murdered Jews of Europe) اثر معمار برجسته آمریکایی پیتر آیزنمن شما را منجمد می نماید. مفاهیم بنیادی اندیشه های آیزنمن تحت تاثیر فیلسوفانی نظیر فردریش نیچه، مارتین هایدگر، ژاک دریدا، ژان بودریار و از طرفی تحت آموزه های روانکاوی زیگموند فروید و ژاک لاکان و بعلاوه متاثر از افرادی همانند نوام چامسکی بوده است.
2711 بلوک بتنی با الگوی منظم در سطح شیبداری با مساحت 19 هزار متر مربع در جنوب برندنبرگ گیت (Brandenburg Gate) قرارگرفته است. تنها تفاوت این بلوک ها به طول دو متر و سی سانتی متر و عرض نود و پنج سانتی متر ارتفاع آن ها است.
ارتفاع این بلوک ها که بیش از هر چیزی به سنگ های قبر شباهت دارند از 20 سانتی متر تا 7/4 متر متغیر هستند. بنابراین این تغییر ارتفاع، باعث می گردد که زمین شیب دار سایت، به صورت سطحی مواج از سطوح بتونی به نظر برسد.
سادگی سیستم موجود و اغراق بصری میدان هر بیننده ای را برای لحظاتی محصور نسق اتمسفر می نماید. حجم انبوه از بلوک هایی سرد و بسامان که انسان را در خود فرو می بلعد. قبل از مقارن شدن با فضا، این بعد پنهان فضاست که بر محیط تاثیر می گذارد؛ سطحی ناهموار و مستور که شاهد را با زمینه ای مواج روبرو می نماید.
در این یادمان، منظره دور و نزدیک، تفاوتی محسوس دارد. در منظرهی اولیه نداشتن هیچ ورودی تعیین و دعوت پذیری برای عابر در هر وجه به همراه فضای سرد بلوک های بتنی در تقابل با پارک سبز سرتاسری خیابان روبه رو تضادی به شدت غیرطبیعی، سنگین، سخت، تیره و عجیب ایجاد می نماید. اما با نزدیک شدن به فضای میدان توهم نظم نیز به این ذهنیت اضافه می گردد. نداشتن ورودی، خروجی و مرکزیت باعث ایجاد تجربه ای متفاوت در ورود و خروج برای بازدیدنمایندگان می گردد. ارتفاع مبهم در بلوک های بتنی باعث دعوت مردم به تعامل بیشتر با آن ها می گردد. بزرگسالان و بچه ها آن ها با صعود و پرش از یک بلوک بر دیگری نشان از تعامل مجذوب نماینده انسان با فضا دارد. البته در باور بسیاری از مردم پرش ها بی احترامی به روح فضاست.
بخشی از ماهیت عمومی یادبود پذیرش مردم و واکنش آن ها به همراه تجربه ای فرق دارد. نمادگرایی در این اثر به حد اعلا میرسد. میدان در جوار دیوار فروریخته برلین است و در 200متری درختی بلند، نشانه مخفیگاه آدلف هیتلر است. هر بلوک با شکل و مقدار خاص نشان از منحصربه فرد بودن هر قربانی دارد.
طرح پیتر آیزنمن که در ابتدا پروژه ای مشترک با مجسمه ساز شهیر ریچارد سرا بود در اول آوریل سال 2003 شروع شد و در 15 دسامبرسال 2004 به خاتمه رسید ولی در سال 2005 درست 60 سال پس از جنگ دنیای دوم افتتاح شد. و به عقیده بسیاری یکی از سردترین سازه های موجود در دنیا را رقم می زند.
به گفته آیزنمن این اثر عمدا اتمسفری گیج گننده و ناخوانا دارد، به تعبیر دیگری تفاوت ارتفاع در بلوک ها چنان است که هر فردی در ابتدای مسیر متوجه آن می گردد و آن را تحت تاثیر روانی قرار می دهد. با هر قدمی که برداشته می گردد احساسات فرد عمیق تر و خالصانه تر با این فضای شهری گره می خورد.
چنانچه در تصاویر و ویدیو ها تعیین است، این بلوک ها در لبه شهری و در برخورد با پیاده راه ها ارتفاع کمتری دارد و به مثابه مبلمان شهری عمل می نمایند. اما رفته رفته فضای وهم آلود و ارتفاع بلوک ها بیشتر می گردد. گویی هرچه به عمق نزدیک می شویم راه فرار محوتر می گردد و ناگریز چند دقیقه ای از مخاطب خواسته می گردد به صدای دیوارها گوش داده گردد، به فریادهای بی پاسخ، به بعضی از آنچه جامعه یهود سال ها پیش با آن روبرو شد.
تمام سطح مجموعه برخلاف یادبودهایی چون دیوار یادبود کشته شدگان جنگ ویتنام در واشنگتن و بعلاوه یادبود یازدهم سپتامبر در نیویورک نام و نشانی از قربانیان در ترکیب طراحی درج نشده است که نشان از گمنامی قربانیان دارد. سطح بلوک با موادی ضد رنگ پوشانده شده است تا از خرابکاری و شعارنویسی نئونازی ها و ضد یهودیان جلوگیری گردد، همین خود یکی از خبرسازترین موضوعات در خصوص این یادمان بوده است.
تعداد تابوت های بتنی هیچ ربطی به تعداد کشته شدگان هولوکاست ندارد و نشان یا سمبل هیچ چیز نیستند. چراکه درمجموع یازده میلیون یهودی در اروپا جان خود را در واقعه مهیب و هولناک هولوکاست از دست دادند. به روایت مخاطبان این اثر
وقتی در میان این بلوک ها راه می رویم، گویی در دنیای زیر مردگان هستیم و آن ها را از رو برو نظاره می کنیم، آن قدر وهم آلود و هولناک است که بسیاری خیلی زود فضا را ترک می نمایند و توان مقابله با آنجه دیروز در تاریخ رقم خورده را حتی برای ساعاتی، ندارند.
در عمق بنا آسمان تکه تکه درک می گردد. آنچه باقی می ماند تعدادی دیوار، سطحی غیر هموار، بلوک های غول آسا و ارتباطاتی گنگ و فریبنده است.
ترس از مرگ اولین حسی است که مخاطب دریافت می نماید. تنها راهی که می ماند این است مسیر ها یکی یکی طی شوند تا آسمان گویا تر و شفاف تر گردد. تنها همان لحظه احساس رهایی به دست می آید. امکان دید و حرکت مورب وجود ندارد. همه چیز مستقیم است. محدودیت دید باعث می گردد گاهی که یک نفر از روبه رو یا از سمت راست و چپ به شما نزدیک یا دور گردد بدون آنکه او در محدوده دید قرار گیرد. با نزدیک شدن به محوطه بیرونی، بلوک ها همسطح زمین می شوند و فضا گویی از محدودیت ها فارغ می گردد. این نمادگرایی خاتمه واقعه هولوکاست را برای بیننده به همراه دارد. برای برطرف احتیاج به اطلاعات تکمیلی، بازدیدنمایندگان به زیرزمینی مملو از دست نوشته ها، کارت پستال ها، آثار مکشوفی، تصاویر واطلاعات تاریخی راهنمایی می شوند. این زیرزمین به شکلی طراحی شده است که برای روشنایی آن بیشتر از نور طبیعی، بهره گیری شده است.
منبع: کجارو