آتشکده آتشکوه بنایی به قدمت سرزمین کهن ایران - سبزا

روستای موردنظر دارای پیشینه تاریخی قابل توجهی است و آثار تاریخی مختلفی از جمله قلعه دِز با شالوده ساسانی، تپه سیاه با قدمت دوره ساسانی و بقعه قاجاری امامزاده اسماعیل، در آن قرار گرفته است. مهم ترین اثر تاریخی این روستا آتشکده است که به فاصله حدود 200 متری جنوب غرب روستا و در پایه ارتفاعاتی که از طرف اهالی به کوه بتخانه شناخته می شود، واقع شده است.

این یادمان تاریخی، به لحاظ ساختار معماری، نوعی چهارطاقی است که از دو بخش اصلی تشکیل شده است: چهارطاقی و ایوان مرکزی و اتاق های اطراف آن.

چهارطاقیِ بنا دارای اضلاعی به ابعاد 12/5 × 12/5 متر است که در قسمت جنوبی مجموعه بنای آتشکده واقع شده است. گنبد چهارطاقی که امروزه فروریخته است بر روی چهارستون سه وجهی یا قلبی قرار داشته است.

با توجه به شرایط قرارگیری چهارطاقی در ضلع جنوبی که در جهت شیب طبیعی زمین واقع شده است، امکان ایجاد دالان طواف پیرامون چهارطاقی وجود نداشته و بنا فاقد این عنصر معماری است.

در قسمت شمالی چهارطاقی و دقیقاً در محور آن و به فاصله حدود 2/80 متری چهارطاقی، ایوانی به عرض 5/5 و طول 8/40 متر ساخته شده است. ضخامت این دیوارها 1/40 متر است. هیچ گونه اتصالی بین دیوارهای ایوان و چهارطاقی وجود ندارد. ضمن آنکه دیوارهای ایوان و جرزهای چهارطاقی فاقد هرگونه پوشش سقف نیز هستند. در طرفین ورودی ایوان دو نیم ستون برج مانند ساخته شده است و در دو سوی شرقی و غربی ایوان دو اتاق ساخته شده که هر یک از آن ها درگاهی به عرض دو متر در دو سوی ایوان دارند. دیوارهای دو طرف ایوان به منزله دیوارهای طولی اتاق های جانبی نیز هستند.

بررسی ویژگی های معماری بنا نشان می دهد که معماری دو بخش بنا متعلق به دوره ساسانی است اما در این دوره مهم تاریخی در دو زمان متفاوت ساخته شده اند. به عبارت دیگر فضای چهارطاقی در یک زمان و فضای ایوان در زمانی دیگر، با توجه به نیازهای به وجود آمده بعدی، ساخته شده اند.