دکتر تعیین از وصیت نامه استاد دهخدا عدول کرد - سبزا

عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی درباره شیوه و سختی کار فرهنگ نامه نویسی یادآور شد: مداخل و اصطلاحات در ابتدا بر روی برگه ها یادداشت می شد و سپس به دنبال استخراج و ارائه شاهد مثال و معانی از متون و سایر فرهنگ ها برای آن مدخل بودیم. فرهنگ های قدیمی زبان فارسی بسیار مختصر هستند و باید کنکاش بیشتری جهت اضافه نمودن معانی و شاهد مثال می کردیم. در برخی از موارد نیز ناگزیر به استنباط از خود بودیم. پس از تکمیل برگه ها، آنها را با حروف سربی و به صورت دستی حروفچینی و روی کاغذهای باریک بلندی موسوم به ستونی چاپ می کردند و به مولفین برای تصحیح داده می شد. با امکانات موجود در آن زمان کار تا حدودی مشکل بود و برخی از اغلاط و عدم کنترل وجود داشت.

وی در ادامه به تاریخچه فرهنگ نامه ها در زبان فارسی اشاره کرد و اضافه نمود: لغت فُرس اسدی، نخستن لغت نامه به زبان فارسی است. اسدی شاعر و اهل طوس بود و در آذربایجان زندگی می کرد. دانشجویان و اطرافیان وی، خیلی با لغات خراسانی وی مانوس نبودند. این لغتنامه بر اساس حروف آخر اشعار تنظیم شده و بیشتر برای شعرا جهت قافیه دهی مناسب است.

صادقی اضافه نمود: بیشتر لغت نامه های بعد از اسدی، از وی تاثیر گرفتند به ویژه لغت نامه هایی که در هندوستان چاپ می شد. هندوستان مرکزی برای ادبیات فارسی شده بود و چون زیاد زبان فارسی را نمی دانستند برای آموختن زبانی فارسی نیازمند لغت نامه بودند. بعد از لغت نامه فُرس اسدی، بیشتر لغت نامه های فارسی در هندوستان تهیه شد. مشکل عمده این نوع لغت نامه ها وجود اغلاط در آن بود؛ زیرا نسخه های خطی آن زمان بدخط بود و هندی ها هم زیاد بر زبان فارسی مسلط نبودند، این لغات را به اشتباه و غلط ضبط می کردند. به این نوع موارد به اصطلاح لغات مٌصحف می گویند. به مرور این لغات در فرهنگ های بعدی مثل فرهنگ قوامی، فرهنگ لسان الشعراء و جهان پویا هم وارد شدند.

چهره ماندگار در حوزه ادبیات درباره لغت نامه دهخدا گفت: مرحوم دهخدا به علت اینکه شاعر بود با متون فارسی سروکار داشت و بسیاری از متون مهم را به دقت خوانده بود و با آن هوش سرشار خود، معانی لغات را از اشعار امثال فرخی، سوزنی و منوچهری و نظایر آن استخراج کرد که تا قبل از آن در لغت نامه ها چنین رویه ای مرسوم نبود. مرحوم دهخدا در زمان خود 17 جزوه را مدون کرد و افزون بر 100 جزوه نیز غیرمدون بود. استاد دهخدا در سال 1334 فوت کردند و جانشین ایشان یعنی دکتر معین، ضمن عدول از وصیت نامه ایشان، از ادبای حوزه ادبیات فارسی دعوت کردند تا این جزوات و لغت نامه با شیوه جدیدی تکمیل شود. بین جزوه های تدوین شده لغت نامه دهخدا به جهت اینکه پس زمینه علمی مولفین متفاوت بود، برخی ناهماهنگی ها وجود داشت.

صادقی از ورود خود در سال 1340 به موسسه دهخدا گفت و تاکید کرد: لغت نامه دهخدا عمدتاً بر پایه متون شعری بنا شده است. طی سال های بعد از مرحوم دهخدا، مقدار زیادی از متون گنجینه های نسخه های خطی در ایران، ترکیه و اروپا شناسایی شده که هر کدام از این نسخه ها دارای لغات و ترکیبات جدیدی هستند که در لغت نامه هم وارد شده است. امکانات و متون کنونی بسیار بیشتر از زمان مرحوم دهخدا بود که این امر ارزش و پشتکار کار وی را نشان می دهد.

وی سپس به فرهنگ فارسی معین اشاره کرد و شرح داد: فرهنگ معین با سبک و سیاق قدیمی نوشته شده است و ارجاعات کور و همچنین اصطلاحات مٌصحف در آن وجود دارد. این اصطلاحات شِبه واژه هستند. به طور کلی فرهنگ فارسی معین و لغت نامه دهخدا، فرهنگ های تاریخی هستند. زبان فارسی نیازمند یک فرهنگ زبان معاصر و جدید بود که اخیراً در همین سال 99، انتشارات سمت، فرهنگ آموزشی زبان فارسی را برای خارجی ها تدوین کرد. در زمینه فرهنگ فارسی معاصر نیز فرهنگ سخن توسط انتشارات سخن منتشر شد. این فرهنگ حاصل 8 سال فعالیت دکتر حسن انوری است. در این فرهنگ اساساً تمام لغات فارسی معاصر درج شده و شاهد مثال ها نیز از متون نویسندگان معاصر است.

عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی از پیشنهاد خود برای ایجاد یک فرهنگ جامع فارسی گفت و اضافه نمود: در سال 1370 وقتی که وارد فرهنگستان زبان و ادب فارسی شدم، پیشنهاد تدوین فرهنگ جامع زبان فارسی را دادم. در آنجا با استفاده از رایانه مدخل گزینی و واژه گزینی صورت گرفت و تا کنون حدود 1200 متن به رایانه داده شده که یک پیکره عظیمی از لغات زبان فارسی از قدیم الایام تا زمان معاصر به وجود آمده است. در این فرهنگ تمام لغات شاهد مثال دارند و برخی اصطلاحات خلق الساعه و جدید و عامیه نیز ارائه شده است. تا کنون 2 جلد از این فرهنگنامه منتشر شده و جلد 3 نیز آماده انتشار است که به خاطر مسائل کرونا چاپش به تعویق افتاد. در این فرهنگ از رویکردهای جدید فرهنگ نامه نویسی و ابزارهای نوین استفاده شده است. پیش بینی می شود تکمیل فرهنگ جامع زبان فارسی متجاوز از 30 جلد خواهد داشت.