کرونا، بچه ها و سالمندان را بیش از دیگران آزرد - سبزا

همچنین مصاحبه با او خالی از اعداد و پر از افعال افزایش یافت و تغییر چندانی نکرد شد.

محمود علی گو با این که مدیر محتاطی است و فقط یک جا یک عدد 58هزار را بیان نمود که مربوط بود به بسته های بهداشتی توزیع شده میان بچه ها کار، اما افزایش انواع آسیب های اجتماعی به خصوص بالارفتن خشونت های خانگی و آزار جسمی و روانی بچه ها و سالمندان را تایید کرد. او که می گفت در ماه هایی که زندگی مان رنگ و بوی کرونا داشت، خیلی از پشت کنکوری ها دادشان از والدین را به اورژانس اجتماعی برده اند و بخشی از سالمندان در خانواده های مشکل دار و بی اعصاب، در خیابان ها رها شدند، کرونا زشت تر از همیشه پیش چشم مان مجسم شد.

این گفت وگو کالبدشکافی مختصری است بر پیکرخانواده ایرانی که کرونا خیلی جاها توانست صبرش را بشکند.

کرونا 15ماه است که با ماست و توانست ردپایش را در حوزه آسیب های اجتماعی به جا بگذارد. این بیماری در ماموریت های اورژانس اجتماعی چه تاثیری داشته است؟

دراین ماه ها کرونا توانست به حواشی مسائل اجتماعی دامن بزند به طوری که مجبور شدیم خدمات بیشتری به تماس گیرندگان ارائه دهیم.

یکی از حوزه هایی که کرونا توانست خیلی زیاد به ما تلنگر بزند حوزه روابط درون خانواده بود. یکی از آسیب هایی که بچه ها با آن روبه روهستند کاهش روابط خانواده با آنهاست، به طوری که خانواده ها توجه و گفت وگو با بچه ها را کمتر مورد توجه قرار می دهند. ما گزارش های زیادی داشتیم از این که در خانه ماندن خانواده ها موجب درگیری بچه ها با والدین و سایر اعضای خانواده شده است که این نشان می دهد خانواده های ما برای برقراری رابطه موثر و مثبت با فرزندان آماده نیستند.

خشونت های خانگی در عهد کرونا بیشتر به چه شکلی است؟

در این ایام خشونت های منجر به ضرب وشتم افزایش چندانی نداشت ولی خشونت های کلامی و روانی افزایش یافت. استرسی که کرونا بر خانواده ها وارد کرد باعث شد تا تاکیدات پرفشاری در مورد مراقبت از سلامتی خانواده انجام گردد که تاثیرش را به صورت خشونت های روانی و کلامی بر خانواده ها گذاشت مثل این که ده ها بار به بچه ها گفته می شد و می گردد که دستت را بشویی. این تاکیدات مکرر منجر به گفت وگوهای تند و پرخاشگری و در نتیجه خشونت های روانی و کلامی شد. در واقع کرونا باعث فشار روانی به خانواده ها و افزایش خشونت های کلامی و روانی در آنها شد. البته خشونت فیزیکی در خانواده ها چندان تغییری نکرد.

پس آماری بدهید که بتوانیم شرایط امروز را با قبل مقایسه کنیم.

من هیچ جا عدد نگفتم و اجازه بدهید در این مورد هم نگویم.

می گویید خشونت کلامی افزایش یافته، یعنی افراد با شما تماس می گیرند و می گویند فلان عضو خانواده به من فحش می دهد یا مرا تحقیر می کند؟

بله، البته با یک بار فحش دادن کسی با ما تماس نمی گیرد اما اگر این ماجرا تکرار گردد به تماس با اورژانس اجتماعی منجر می گردد. اگر این خشونت های کلامی باعث بروز خشونت فیزیکی گردد که اورژانس قطعا ورود می کند. ما مواردی داشتیم که فرزند به خاطر فشار روانی ای که پدر و مادر به وی وارد می کند با 123 تماس می گیرد. مهم تر این که در ایام کنکور سال گذشته تماس دانش آموزانی که از رفتار خانواده خود شکایت داشتند با ما بیشتر شد.

چه می گفتند؟

درباره فشارهای روانی که به آنها وارد می گردد حرف می زدند به خصوص خشونت های کلامی.

شرایط پراکندگی خشونت خانگی در کشورمان چگونه است و در کدام استان ها خشونت بیشتری اتفاق می افتد؟

این را نمی توانم بگویم، چون در حوزه امنیتی کشور است.

مسلما شیوع کرونا موارد همسر آزاری را نیز بیشتر کرده، درست است؟

همسر آزاری بخشی از خشونت خانگی است که شدت بالاتری دارد و مثل بقیه خشونت ها، آزارهای روانی ، کلامی و جسمانی را شامل می گردد. در ایام کرونا تعداد تماس ها با موضوع همسرآزاری افزایش یافت اما این افزایش به اندازه ای نبود که نسبت به قبل تفاوت محسوسی داشته باشد.

فکر نمی کنید علت بالا نرفتن آمارهای شما این است که بسکمک از مردم هنوز عادت دارند مسائل خانوادگی و موضوعاتی همچون مشاجره میان زن و شوهر را با کلانتری در میان می گذارند؟

پلیس و مجموعه قضایی کشور با اورژانس اجتماعی آشنا هستند، ضمن این که ما تفاهم نامه ای با اورژانس 115 داریم و تماس هایی را که به ما یا به آنها مربوط باشد به یکدیگر ارجاع می دهیم. پس این گونه نیست که ما به صورت جزیره های جداگانه عمل کنیم ولی بااین حال حرف شما غلط نیست، چون اورژانس اجتماعی نسبت به پلیس110 کمتر شناخته شده است.

آیا در 15ماه اخیر، خشونت های خانگی باعث افزایش خودکشی شده است؟

ما اطلاعاتی نداریم که رابطه میان این دو موضوع را تایید کند، ضمن این که خودکشی پدیده بسیار پیچیده ای است که خشونت خانگی به تنهایی نمی تواند عامل آن باشد.

کرونا با بچه ها ما چه کرد؟ آیا می گردد گفت در ماه های اخیر بچه ها بیشتر از قبل آزاردیده اند؟

بله این موضوع حقیقت دارد و کودک آزاری ها بیشتر از بقیه حوزه های کاری اورژانس اجتماعی افزایش یافته است. بچه ها ما که سال ها تربیت اجتماعی شان در خانه، مدرسه و محله تعریف شده بود، یکباره و به صورت ناگهانی در خانه ماندند و در شرایطی قرار گرفتند که اصلا برایش آماده نبودند. این باعث شد تا رابطه بچه ها با گروه همسالان کمرنگ گردد، همسالانی که می توانستند باهم حرف بزنند و درد دل کرده و به سلامت روان همدیگر کمک کنند. این شرایط غیرعادی سبب شد بچه ها بعضا در شرایط بحرانی قرار بگیرند و چون خانواده ها نیز برای ارتباط مؤثر و فرزند پروری در دوره بحرانی و افزایش تاب آوری هیچ آموزشی ندیده بودند، باعث شد بخشی از بچه ها در شرایط سختی قرار بگیرند و طعم خشونت های کلامی ، روانی و فیزیکی را بچشند.

در این کودک آزاری ها بین دختران و پسران فرقی هست یا هر دو به یک اندازه آزار می بینند؟

بین دختر و پسر فرقی وجود ندارد.

این آزارها در همه گروه های سنی اتفاق افتاده؟

بله در همه گروه های سنی می توان کودک آزاری را دید چنانچه مردم خبر آزار کودک 17ماهه را شنیدند. حتی آزارها در مورد بچه ها کوچک تر از این هم وجود دارد، مثل کودکی که در شهرک ولیعصر تهران بعد از تولد در سطل زباله قرار گرفت اما فراوانی آزارها بیشتر در سنی اتفاق می افتد که کودک توان دفاع از خود را ندارد، درواقع از سه سالگی تا 13 سالگی.

شما به چند مورد از پرونده های کودک آزاری اشاره کردید. اورژانس اجتماعی وارد این پرونده ها می گردد یا کار را به دستگاه قضا و ضابطان واگذار می کنند؟

بله ما وارد این پرونده ها می شویم و تا مدت ها در آن ایفای نقش می کنیم. مثلا پرونده مربوط به آزار و مرگ کودک 17ماهه به اولین مأموریت اورژانس اجتماعی در سال1400 و در استان تهران بود، چون این پرونده روز اول فروردین تشکیل شد. شاید مردم تصور کنند اورژانس اجتماعی هیچ ورودی به این پرونده ها نمی کند اما سکوت ما دلیل بر دست روی دست گذاشتن نیست.

اگر قرار باشد همه پرونده هایی را که به آن ورود می کنیم، خبری کنیم اورژانس اجتماعی باید موجی از خبرهای ناگوار را به جامعه پمپاژ کند که این کار نه ازنظر تخصصی و نه به لحاظ سلامت روان درست نیست.

شیوع کرونا بی شک محیط های کاری را هم تحت تاثیر قرار داده و افزایش خشونت هایی که در خانواده ها دیده می گردد در این محیط ها نیز به چشم می آید. اگر در محیط های شغلی، آزار یا خشونتی رخ دهد، اورژانس اجتماعی ورود می کند؟

بله حتما زیرا مداخلات روانی اجتماعی ما که منجر به آسیب زنان، بچه ها، معلولان و سالمندان می گردد درهمه محیط ها انجام می گیرد و ما نسبت به افراد آسیب پذیر حساسیت ویژه ای داریم.

سالمندان در دوره کرونا باید روزهای سختی را گذرانده باشند. برای این گروه در 15ماه اخیر چه اتفاقاتی رخ داد؟

ما در این مدت با افزایش سالمند آزاری روبه رو بودیم به این معنا که تعداد تماس هایی که ارائه خدمات به سالمندان را می طلبید رشدی محسوس داشت. البته این افزایش در ماه های اول شیوع بیماری بسیار بیشتر از الان بود چون به مرور زمان و خوگرفتن مردم با کرونا و پیدا شدن راهکارهای مقابله با این بیماری از شدت سالمند آزاری کاسته شد.

علت آزار سالمندان چه بود و این آزارها بیشتر به چه شکلی اتفاق می افتاد؟

کرونا باعث شد معیشت خانواده ها تحت تاثیر قرار بگیرد و سلامت روانی مردم نیز به خطر بیفتد. این دو مساله باعث شد بحث رها کردن سالمندان درخیابان افزایش یابد. البته این اتفاق درکشور ما در مقایسه با دنیا عددی بسیار کوچک بود.

منظورتان از دنیا کجاست؟

کشورهایی مثل کانادا، آلمان و فرانسه مراکز سالمندان را بدون غذا رها کردند تا آنها مردند. در آمریکا به دستور رئیس جمهوری وقت، سالمندان از اولویت خدمات رسانی کرونا خارج شدند. در کانادا مرکز سالمندی بود که افراد در آن به دلیل گرسنگی فوت کردند. ما چنین چیزهایی نداشتیم و سازمان بهزیستی به افرادی که به هر دلیل رها شده بودند خدمات ارائه کرد و مانع مرگ آنها شد.

شما سالمندان رها شده را به خانواده برمی گردانید یا تحویل خانه سالمندان می دهید؟

هر دو. کسانی که خانواده هایشان با برخی حمایت ها حاضر به پذیرش سالمندان بودند، این افراد را تحویل شان دادیم و کسانی که حمایت خانواده ها را نداشتند و فاقد سرپرست موثر بودند به مراکز نگهداری سالمندان برده شدند. البته بیشترین تلاش ما این است که سالمندان به خانواده برگردانده شوند چون خانواده جای امنی است.

البته نه هر خانواده ای؛ چون محیط برخی خانواده ها خطرناک است.

بله قبول دارم اما این خانواده ها در اقلیت هستند.

خطر فضای مجازی بدون آموزش

یکی از وظایفی که برای اورژانس اجتماعی تعریف شده شناسایی آسیب های اجتماعی نوپدید است. می گویید به واسطه شیوع کرونا چه آسیب اجتماعی جدیدی بروز کرد؟

یکی از مسائلی که درحوزه آسیب های اجتماعی با آن روبه رو هستیم و در آینده بروز و ظهور آن را جدی تر خواهیم دید، بحث بهره مندی بیشتر مردم از فضای مجازی است. این موضوع آسیب های خودش را تولید خواهدکرد؛ بنابراین کارگروهی را تشکیل دادیم و مقدماتی را فراهم کردیم تا آسیب هایی را که در گام اول متوجه دانش آموزان سپس اعضای خانواده است، بررسی کنیم و برایشان راهکار بدهیم.

چه جور آسیب اجتماعی ناشی از فضای مجازی مدنظر شماست؟

ما با اصل فناوری و فضای مجازی مسئله ای نداریم بلکه معتقدیم بهره مندی از این فضا نیاز به آموزش دارد. الان همه دانش آموزان وخانواده ها را به حضور در این فضا ترغیب می کنیم در حالی که آموزش لازم به آنها داده نمی گردد و این کمبود در عملکرد افراد اثر می گذارد. در واقع استفاده ناصحیح از فضای مجازی و حضور بیش از اندازه در این فضا به آسیب هایی منجر خواهدشد که پیش از هر چیز خودش را به شکل از هم گسیختگی خانواده ها نشان می دهد.

منظورتان اعتیاد به فضای مجازی و انحرافات اخلاقی است؟

بله، دقیقا.

اورژانس اجتماعی یک فرصت است

حسن موسوی چلک - رئیس انجمن مددکاران اجتماعی ایران: یکی از ویژگی های زندگی اجتماعی ظهور بحران های مختلف است و ازجمله این بحران ها می توان به کرونا اشاره کرد که به عنوان یک بحران بهداشتی شناخته می گردد اما تاثیرات خود را بر همه ابعاد زندگی انسان ها و همه نهاد ها از قبیل خانواده، آموزش، اقتصاد، سیاست و.. گذاشته است.

در چنین شرایطی یکی از انتظارات به حق مردم تسهیل دسترسی به خدمات مورد نیاز است تا بتوانند با کمترین آسیب از این شرایط بحرانی عبورکرده و خدمات موردنیاز را دریافت کنند.

با توجه به ویژگی های بحران شیوع کرونا که ماندن در خانه ازجمله این ویژگی هاست معمولا نیاز مردم به مراکز ارائه کننده خدمات بیشتر می گردد، چرا که ماندن طولانی مدت در خانه و نداشتن این تجربه در کنار ضعف مهارت هایی از قبیل خودمراقبتی، تاب آوری فردی و اجتماعی، مداخله در بحران، گفت وگو، حل تعارض و... احتمال ظهور و بروز تنش ها و آسیب های اجتماعی از قبیل اقدام به خودکشی، طلاق، خشونت های خانگی، تنش های حاد خانوادگی و... را افزایش می دهد.

بدون شک در این شرایط تشکیلات مختلفی می توانند به مردم کمک کنند که یکی از آنها اورژانس اجتماعی است.

با توجه به اخباری که توسط مسوولان سازمان بهزیستی کشور و استان ها ارائه شده، همکاران اورژانس اجتماعی(مددکاران اجتماعی و روان شناسان) از ابتدای شیوع این ویروس فعالیت های خود را ادامه داده و حتی مشمول دورکاری هم نشدند.

در ابتدای شیوع ویروس کرونا و بعد از هماهنگی های انجام شده پیامکی توسط وزارت بهداشت برای همه افرادی که در کشور تلفن همراه داشتند ارسال شد که چنانچه با مواردی از قبیل خشونت های خانگی روبرو شدند با اورژانس اجتماعی تماس بگیرند. این پیامک فرصتی بود تا بسکمک از مردمی که اورژانس اجتماعی را نمی شناختند با این تشکیلات آشنا شوند و چه بسا تمایل شان برای استفاده از خدمات افزایش پیدا کند.

طبق گزارشی که سازمان بهزیستی کشور به یکی از رسانه ها ارائه کرده بود، اشاره شد: در یک سال گذشته میزان خشونت های خانگی و تماس ها با سامانه123 افزایش یافته که البته بخشی از این تماس ها به دلیل خشونت های خانگی از جمله همسر آزاری و کودک آزاری و بخش دیگری به دلیل توسعه خدمات از سوی اورژانس اجتماعی بوده است.

آنچه معین است در زمان شیوع ویروس کرونا، فعالیت اورژانس اجتماعی همچنان ادامه داشته و دارد و متناسب با ضرورت و نیاز هموطنان و افراد در معرض آسیب و آسیب دیدگان اجتماعی در سطح جامعه خدمات مختلف ارائه می کند.

ازجمله شناسایی افراد در معرض آسیب و آسیب دیده اجتماعی، همکاری در دسترسی آسان تر این افراد ازجمله بچه ها کار خیابانی و زنان آسیب دیده اجتماعی، به اقلام بهداشتی، ارائه خدمات به افرادی که اقدام به خودکشی می کنند یا دچار تنش های خانوادگی ازجمله خشونت های خانگی می شوند.(به صورت حضوری یا با تلفن123 و خودروهای خدمات سیار یا در پایگاه های خدمات اجتماعی) بنابراین وجود اورژانس اجتماعی یک نقطه قوت است که مردم می توانند از خدمات رایگان، شبانه روزی و تخصصی درکشور برخوردار شوند اما سختی کار همکاران، فراگیرنبودن این خدمات در همه نقاط کشور، فقدان امنیت شغلی کارکنان و تهدیدهای کار با افرادی که شناسایی می کنند، همچنین انتظارات فراوان از کارکنان اورژانس اجتماعی و استرس های وارده بر خانواده این افراد ازجمله مسائل دیگری است که در حوزه اجرا وجود دارد.

مریم خباز - جامعه / روزنامه خبرنگاران