حلقه مفقوده اتصال مردم به دولت الکترونیک چیست؟ - سبزا

گروه علمی و دانشگاهی خبرنگاران- مریم اویسی، طی ماه های اخیر یکی از پرکاربردترین کلید واژه هایی که در وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات در میان جراید و رسانه ها به چشم می خورد موضوع دولت الکترونیک است. موضوعی که باید از چرایی تا لزوم شکل گیری آن در بدنه دولت را بررسی کرد. علاوه بر این، باید جایگاه ایران را در حوزه دولت الکترونیک شناخت و به عوامل پیشرفت این پروژه قدرت داد.

برای آشنایی با این موضوع با مرتضی متواضع کارشناس فناوری اطلاعات در حوزه شهروند الکترونیک گفت وگو کردیم. در ادامه این گفت وگو را می خوانید:

هنوز با ایده آل فاصله داریم

فارس: در ابتدا درباره شکل گیری دولت الکترونیک در کشور توضیح دهید.

متواضع: دولت الکترونیک در کشور ما طی یک دهه گذشته به طور جدی تر در حال پیگیری است؛ دولت تدبیر و امید در اشکال مختلف، بویژه از منظر زیرساخت های ارتباطی به این موضوع بها داد. البته رسیدن به شرایط ایده آل در حوزه دولت الکترونیک مستلزم حمایت های سخت افزاری و نرم افزاری بیشتر است و آنچه که مسلم است آن است که ما در موضوع دولت الکترونیک به طور جدی از جهان عقب هستیم.

جایگاه ایران در دولت الکترونیک

فارس: ایران در این زمینه چه جایگاهی دارد؟

متواضع: رتبه ما در دولت الکترونیک در شأن کشور ما نیست و نیاز به همکاری نهادهای مرتبط برای ارتقای این رتبه دارد. به عنوان مثال، کره جنوبی از نیمه های دهه 90 گام های بلند خود به سمت دولت الکترونیک را شروع کرد. کره جنوبی در سال 2002 به رتبه 16 ، در سال 2008 به رتبه 6 و پایان در سال 2014 به رتبه 1 دولت الکترونیک جهان دست یافت. پیروزیتی کم نظیر و چه بسا افسانه ای توسط یک کشور آسیایی که جهت توسعه را دیرتر از ما شروع کرد اما با تفکر استراتژیک صحیح، ارتقاء شاخص های سلامت و شفافیت و همراهی کارکنان دولت و مردم، به یکی از کشورهای برجسته جهان بدل گردد.

همین مثال نشان دهنده این است که کشوری که جهت توسعه را دیرتر از ما شروع کرد، توانست با تفکر، ایجاد شفافیت و همراهی مردم خود را به رتبه اول در این حوزه برساند.

فارس: عملکرد کره جنوبی در قبال این حوزه چگونه بود؟

متواضع:کره جنوبی از اوایل دهه 1990 به این نتیجه رسید که باید در زمینه دولت الکترونیک فعالیت کند. به همین منظور از زوایای مختلف، زیرساختها و پیش نیازها را فراهم کرد و با توسعه زیرساختهای ارتباطی، بویژه بستر ارتباطی اینترنت از یک سو، توزیع گسترده سخت افزار و کامپیوتر در میان 72 درصد مردم و توزیع اینترنت در میان 67 درصد مردم، از جنبه های مختلف مقدمات کار را فراهم کرد.

کره جنوبی در سه گروه G4C (دولت برای مردم یا بهتر بگویم، دولت در خدمت مردم)، G4B (دولت در خدمت کسب و کارها) و G2G (دولت با دولت) زیرساختهای مورد نیاز را فراهم کرد.

برای مثال در حوزه G4C کره ای ها با توسعه زیرساختهای ارتباطی، بویژه بستر ارتباطی اینترنت از یک سو، توزیع گسترده سخت افزار و کامپیوتر در میان 72 درصد مردم و توزیع اینترنت در میان 67 درصد مردم، از جنبه های مختلف مقدمات کار را فراهم کردند.

در حوزه G4B دولت کره جنوبی به عنوان یک مثال متعالی از پیاده سازی خدمات دولت برای کسب و کارها، به وسیله راه اندازی گمرک الکترونیک، زمان انجام تشریفات گمرکی خود را به سریع ترین سیستم در میان 172 کشور جهان تبدیل کرد. به علاوه، سیستم تامین الکترونیک بی نظیری به نام ناراجانگ تئو راه اندازی کرد که 39000 سازمان دولتی، خدمات و محصولات مورد نیاز خود را از 150000 شرکت خصوصی تامین کننده، در فضایی کاملا شفاف تامین می کرد.

اهمیت تامین الکترونیک

فارس: موضوع تامین الکترونیکی تا چه حد اهمیت دارد؟

متواضع: به طور قطع این موضوع در دولت الکترونیک اهمیت زیادی دارد و بویژه در کشورهای دارای اقتصاد سنتی که دولت، بزرگ ترین کارفرما است و سرمایه دارترین نهاد موجود در کشور محسوب می گردد مهم است؛ چراکه بسیاری از پروژه ها توسط دولت به نهادهای مختلف و بخش خصوصی واگذار می گردد. منابع نفتی کشور در دست دولت قرار گرفته است و دولت باید پروژه هایی را برای فعالیت انتخاب و به نهادها و به خصوص بخش خصوصی واگذار کند. در این جهت، تامین الکترونیکی شفافیت و سلامت در محول کردن پروژه ها به بخش خصوصی را تضمین می کند.

ایجاد فضای رانتی در اقتصاد نفتی

فارس: چه مسائلی را در دولت هایی که به صورت سنتی اداره می شوند، در زمینه دولت الکترونیک می بینید؟

متواضع: فضای حکمرانی سنتی، فضای رانت سازی است و بستر فساد را فراهم می کند؛ چراکه دولت به عنوان متولی اصلی اقتصاد کشور، وظیفه تقسیم پروژه ها و به طریق اولی، تقسیم درآمدهای نفتی کشور را به عهده دارد و رانت برای کشورهایی که با اقتصاد نفتی فعالیت می کنند، موضوع غریبی نیست. یکی از زیرساخت های لازم برای دولت الکترونیک، سیستم تامین الکترونیک است. به همین منظور در کشور ما نیز سامانه ستاد ایران در زمینه تامین الکترونیک فعال شد.

بی رغبتی سازمان ها برای شفافیت اقتصادی

فارس: فعالیت این سامانه را چگونه ارزیابی می کنید؟

متواضع: متاسفانه با وجود آنکه ایجاد این سامانه یکی از نکات مثبت در بدنه دولت بود، اما بعضی سازمان های دولتی آن را یک مانعی می دانستند که باید از روی آن عبور کنند و به آن اهمیت زیادی نمی دادند. در تامین الکترونیک، تامین کننده پروژه ها در فضای مکانیکی انتخاب نمی شوند و ایجاد این سامانه مانعی برای فرایندهای سنتی محسوب می شد. همه این مسائل به این موضوع مرتبط می گردد که فرهنگ استفاده از این سامانه در میان نهادها و سازمان ها جا نیفتاد.

فارس: به نظر شما دولت الکترونیک توانسته در کشور جایگاه خود را پیدا کند؟

متواضع: اگر می خواهیم موضوع دولت الکترونیک در بین نهادها و اقشار مختلف جامعه نهادینه سازی کنیم، نیاز به فرهنگ سازی داریم. خوشبختانه موضوع سخت افزاری دولت الکترونیک به خوبی تامین شده و با وجود شبکه فیبر نوری و پهنای باند مناسب و دسترسی به اینترنت، ایجاد این مهم کار سختی نیست، اما به دلیل اینکه این موضوع در کشور جا نیفتاده، باید برای فرهنگ سازی آن تلاش کنیم.

مسائل آموزشی مانع دولت الکترونیک است

فارس: چه ملاک هایی برای تحقق این فرهنگ سازی وجود دارد؟

متواضع:باید زیرساخت فرهنگی، مدیریتی وجود داشته باشد و شفافیت در بدنه سازمان ها پذیرفته گردد که بر اساس آن شاخص ها و ضرایب شفافیت نیز بالا برود. این شفافیت در زمینه های اقتصادی نیز اهمیت دارد؛ چراکه عبور از مسائل فساد اقتصادی با این فرهنگ سازی صورت می گیرد.

همچنین مسائل آموزشی در جاافتادن فرهنگ دولت الکترونیک اهمیت ویژه ای دارد؛ چراکه همواره مسائل آموزشی مانع دولت الکترونیک بوده، در حالی که باید جریان آزاد اطلاعات وجود داشته باشد.

فارس: به نظر شما تاکنون هیچ کدام از سازمان ها فعالیت مناسبی برای تحقق دولت الکترونیک انجام نداده اند؟

متواضع: اتفاقا برعکس، بعضی از نهادها فعالیت های خوبی را برای تحقق دولت الکترونیک انجام دادند که انصافا نمی توان از آنها عبور کرد و نمونه های مناسبی هستند. یکی از این نمونه ها، سازمان امور اقتصادیاتی است که زیرساخت پرداخت الکترونیک را فراهم کرد. به این ترتیب، اقشار مختلف جامعه می توانند به صورت الکترونیکی اقتصادیات خود را پرداخت کنند.

این موضوع را نباید فراموش کرد که بستر اقتصادیات به دلیل گردش پولی بالا منبعی برای ایجاد فساد اقتصادی است و اگر یک گام برای شفافیت در این بخش برداشته گردد، بازهم گام موثری است.

فارس: به جز سازمان امور اقتصادیاتی دیگر نهادها برای تحقق دولت الکترونیک همکاری داشته اند؟

متواضع: بله، نمونه دیگری از این نهادهای فعال بنیاد شهید و امور ایثارگران که به طور نسبی توانسته در مباحث مربوط به الکترونیکی شدن پیروز گردد. به این ترتیب، خدمات ایثارگران به صورت الکترونیکی ارائه می گردد.

فارس: به نظر شما چه موضوعی موجب می گردد تا فعالیت سازمان های مختلف به صورت تجمیع شده نمود پیدا نکند؟

متواضع: موضوعی که باعث شده تا یکپارچگی کامل در حوزه دولت الکترونیک به وجود نیاید، جزیره ای عمل کردن سازمان ها و نهادهای مختلف است. دولت، قوه مقننه و قضائیه، نهادهای نظامی و انتظامی که همه آنها را در این مصاحبه دولت می نامیم، ترجیح می دهند فقط به اطلاعات دسترسی داشته باشند و اطلاعات خودشان را در اختیار دیگر نهادها قرار ندهند.

آخرین مانع نیز زیرساخت های امنیتی در کشور است که موجب می گردد این پروژه مهم به نتیجه مطلوب نرسید.

حساسیت اطلاعات موجب عدم مشارکت سازمان های نظامی در دولت الکترونیک

فارس: در باره زیرساخت های امنیتی کشور توضیح دهید.

متواضع: کشور ما در حوزه امنیت به دلیل آنکه در سال های اخیر با مسائلی روبرو شد، به دنبال تقویت زیرساخت های امنیتی بود و در بسیاری از سازمان ها بر اساس بخشنامه سازمان مدیریت و برنامه ریزی بودجه کشور، آموزش پدافند امنیتی به پرسنل داده شد که این مهم همچنان ادامه دارد. این موضوع یکی از گام های موثر و مناسبی است که تاکنون برداشته شده، اما مادامی که اطمینان خاطر در حوزه امنیتی برای سازمان ها وجود نداشته باشد، آنها با دولت الکترونیک مشارکت نمی کنند و نهادهای نظامی نیز به دلیل حساسیت بالای امنیتی در آن مشارکت نخواهند داشت.

فارس: آیا می توان در سال های آینده شاهد یکپارچگی دولت الکترونیک بود؟

متواضع: این موضوع یک موضوع چندوجهی است و یکپارچگی اطلاعاتی نیز در آن دخیل است. در کشور کره جنوبی زمانی که موضوع دولت الکترونیک مطرح شد، همه افراد از رئیس جمهور گرفته تا مردم وقتی پشت میز کامپیوتر خود قرار می گیرند، همگی از یک سامانه واحد استفاده می کنند. این به آن معناست که میز الکترونیک آنها یکپارچه است و مدیریت منابع و پشتیبانی پروژه های آنها نیز همگی در یک سامانه یکپارچه صورت می گیرد. در کشور خودمان نیز سازمان فناوری اطلاعات زیر مجموعه وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات توانسته زیرساخت های مناسبی را فراهم کند و استانداردسازی دولت الکترونیک اجرا شده، اما مشکل اینجاست که وزارت ارتباطات بر همه موضوعات ICT در همه ارگان ها و نهادهای کشوری نظارت ندارد و فقط در بعد فنی کار می کند.

این وزارتخانه به عنوان نهاد سیاست گذار زیرساخت های لازم را فراهم می کند، ولی نمی تواند سازمان ها را ملزم به استفاده از این زیرساخت ها کند. اگر بخواهیم یکپارچه سازی اتفاق بیفتد، نیاز داریم که یک سازمان متولی دولت الکترونیک و نظارت بر انجام آن باشد.

فارس: شما چه سازمانی را برای این کار معرفی می کنید؟

متواضع: به نظر من در چارت فعلی دولت، ماموریت سازمان فناوری اطلاعات است و این سازمان به لحاظ تخصصی نیز در جایگاهی قرار گرفته است که می تواند این مأموریت را در صورت همکاری و هماهنگی سایر مراجع متولی بخوبی انجام دهد.

سیاست تنبیهی جواب نمی دهد

فارس: به نظر شما سیاست های تنبیهی می تواند کاری کند تا سازمان های مختلف در یکپارچه سازی دولت الکترونیک مشارکت کنند؟

متواضع: من فکر نمی کنم سیاست های تنبیهی چه در این مورد و چه در موارد دیگر پاسخ مطلوب را بدهد. تحکمی که دولت می تواند به نهادهای مختلف داشته باشد، تنها در زمینه منافع ملی کشور است که دغدغه نظام است و باید سازمان ها همکاری لازم را داشته باشند.

همچنین باید شورای عالی فضای مجازی یا نهادهایی مانند آن در این قضیه ورود کنند و به صورت شایسته زیرساخت های لازم را فراهم کنند.

کره جنوبی به روایت آمار

بد نیست که نگاهی به آمار و ارقام کشور کره جنوبی داشته باشیم و این آمار خود بیان کننده همه چیز است:

دولت کره جنوبی در سال 2014 رتبه اول دولت الکترونیکی و رتبه دوم مشارکت الکترونیکی و در سال 2016 رتبه سوم دولت الکترونیکی و رتبه چهارم مشارکت الکترونیکی و شروع فعالیت روی مفهوم و کاربرد دولت الکترونیک در نیمه دهه 1990 بود.

همچنین، در سال های دهه 2000 میلادی، سطح انفورماتیزه شدن بالاتری پیرامون کلیه کارکردها و سازمانهای دولتی کره جنوبی حاصل شد.

در اواسط و اواخر دهه 2000 میلادی، کره جنوبی در سطح جهانی به عنوان یک دولت پیشرفته شناسایی شد. طی شش سال از 2002 تا 2008 رتبه دولت الکترونیک کره از 15 به 6 بهبود یافت. در سال 2014 به رتبه یک دولت الکترونیک جهان و در سال 2016 در رتبه 3 قرار گرفت.

دولت الکترونیک کره جنوبی 722 خدمت الکترونیک را در اختیار مردمش قرار داد.مدیریت اقتصادیات شهروندان را به فضای دیجیتال انتقال داد.در حوزه رفاه و سلامت با 560 هزار بازدید و فروش میلیاردها وون (واحد پول کره جنوبی) محصولات کشاورزی در دهکده اطلاعاتی، حد نصاب کم نظیری را از خود به جای گذاشت.

در میان 72 درصد مردم کامپیوتر شخصی توزیع کرد و به 67 درصد مردم اینترنت پهن باند اختصاص داد. زمان واردات و صادرات را با اجرای گمرک الکترونیک از 5.5 روز به 3.6 روز کاهش داد و 4279 نفر نیروی انسانی در این حوزه کاهش داد و بیش از 170 میلیارد وون صرفه جویی به ارمغان آورد

سیستم گمرکی کره جنوبی سریع ترین سیستم گمرکی جهان شناخته شد و باعث قریب 4 میلیارد وون صرفه جویی شد.

به وسیله سامانه یکپارچه دولت کره موسوم به اون نارا، 39 سازمان مرکزی وصدها سازمان تابعه، از یک سامانه و یک میز کار یکپارچه استفاده می کنند.

به لحاظ پشتیبانی کاربران دولت الکترونیک، سیستم مانیتورینگ تجهیزات کامپیوتری کارکنان دولت را راه اندازی کرد و از این طریق زمان رفع عیب تجهیزات را از 67 دقیقه به 2 دقیقه کاهش داد. تمام این مواهب باعث صرفه جویی 2900 میلیارد صفحه کاغذ شد.

ملاحظه می کنید که آمار این کشور در حوزه دولت الکترونیک درخشان است و می تواند الگوی خوبی برای کشورهای درحال توسعه ، از جمله کشور عزیزمان باشد.

اگر به شعارهای دولت کره جنوبی نگاهی بیندازیم، متوجه می شویم که تحقق دولت الکترونیک در بدنه زندگی مردم نیز جای خود را باز کرده؛ دولت سخت کوش دانش بنیان یا مردم با فناوری دیجیتال بهتر زندگی می کنند، دو مورد از این شعارها هستند.

فارس: به نظر شما تاخیر در تحقق دولت الکترونیک چه صدماتی را به کشور وارد می کند؟

متواضع: این موضوع در منافع ملی به شدت تعیین کننده است؛ چراکه دولتی که الکترونیکی نشده باشد نمی تواند انتظارات مردم را برآورده کند و باید در این زمینه کار جدی گردد. همچنین بر اساس سیاست های اصل چهل و چهارم قانون اساسی و سیاست های کلی نظام در بخش تبادل فناوری اطلاعات، سیاست های کلی در بحث نظام اداری و سیاست های اقتصاد مقاومتی به زیرساخت های برنامه ششم توسعه اشاره شده که توسعه الکترونیک نیز یکی از این موضوعات است.

فارس: به نظر شما چه میزان زمان برای یکپارچگی دولت الکترونیک لازم است؟

متواضع: امیدوارم خیلی دیر نباشد چون تکنولوژی های موجود روز به روز پیشرفت می کند و با رشد تکنولوژی فرصت ایجاد می گردد تا دولت این جهت را میانبر بزند، اما کافی است تا به سایت سازمان های دولتی مراجعه کنید تا متوجه شوید چقدر کندتر از سایر کشورها به روزرسانی می گردد و مادامی که شهروندان هنوز مجبورند برای پیگیری مسائلشان مراجعه حضوری داشته باشند، ما فاصله زیادی با دولت الکترونیک داریم، اما امیدوارم تا 4 سال آینده ، یعنی سال 1404 که موعد نهایی سند چشم انداز توسعه کشور می باشد، به نتیجه مطلوب برسیم.

فارس: عملکرد وزارت ارتباطات را چگونه می بینید؟

متواضع: وزارت ارتباطات بعضی برنامه های نیمه تمام در این حوزه دارد که هنوز به پایان نرسیده که البته این برنامه ها فقط به این دولت مربوط نمی گردد. مثلا موضوع استفاده از اوپن سورس ها چندین سال پیش در این وزارتخانه مطرح شد و مهاجرت به نرم افزارهای متن باز مورد تاکید قرار گرفت تا دولت دیجیتالی ما بتواند با این موضوع از زیر یوغ مایکروسافت بیرون بیاید. در حال حاضر میلیون ها دلار باید به مایکروسافت پرداخت کنیم تا لایسنس نرم افزار های آن را که مشغول استفاده از آن در دولت هستیم، دریافت کنیم و برای به روزرسانی آن نیز باز باید هزینه کنیم. به همین منظور دولت پروژه اوپن سورس ها را در دستورکار قرار داد و در وزارت اقتصاد نیز این پروژه به صورت پایلوت انجام شد، اما نیمه تمام ماند.

به نظر من این وزارتخانه به عنوان یک نهاد زیرساختی فعالیت مطلوبی داشته و زیرساخت های لازم را تهیه کرده، ولی باقی مسائل به سیاست های کلان نظام بازمی گردد که آن نیز در دست وزارت ارتباطات نیست.

فارس: اخیرا سازمان فناوری اطلاعات با همکاری شرکت ملی پست، سامانه کارپوشه ملی ایرانیان را راه اندازی کرده است. نظر شما درباره این سامانه چیست؟

متواضع: موضوعی که در این روزها بیشتر از قبل به آن پرداخته می گردد، مراجعه حضوری مردم به دفاتر پیشخوان دولت برای پیگیری درخواست هایشان است. ایجاد این سامانه یک راه میانبر برای حل مسائل دولت الکترونیک است، اما نباید فراموش کرد که جادو اتفاق نمی افتد. پست یکی از مهم ترین نهادها در تحقق دولت الکترونیک است و موضوع ارتباط بین مردم و دولت توسط پست صورت می گیرد. با وجود اینکه راه اندازی این سامانه کار مطلوبی است، اما به هیچ وجه حل مشکل دولت الکترونیک نیست. حل این مشکل به وسیله آموزش و فرهنگ سازی و سیاست گذاری کلان صورت می گیرد.

شفافیت در فساد اداری، نیاز تسریع فرایند دولت الکترونیک

فارس: به نظر شما باید چه فعالیت هایی برای تسریع فرایند دولت الکترونیک انجام گردد؟

متواضع: مسئولان باید به سمت شفافیت در فساد اداری حرکت کنند و نباید فراموش کرد که موضوع دولت الکترونیک دغدغه ای است که نظام می خواهد، مردم می خواهند و نیاز آن نیز وجود دارد و روز به روز نیز بیشتر می گردد. امیدوارم پیش شرط های لازم برای تحقق این مهم فراهم گردد تا شاهد کاهش مراجعات مردمی باشیم.

فارس: شما در سخنان خود تاکید کردید که هم نظام و هم مردم این مطالبه را دارند، پس حلقه مفقوده کجاست؟

متواضع: بازیگران کلیدی که در حد فاصل نظام و مردم قرار دارند، باید پای کار بیایند. شاید بعضی دلیل عدم آشنایی با این مقوله و یا فرار از شفافیت به دنبال آن نباشند و به دنبال پاک کردن و حذف کردن صورت مسئله باشند. اینکه حرکتی به سمت شفافیت نداشته باشیم، این معنی را ندارد که ما مسئله ای نداریم، لذا باید کلیه بازیگران عرصه پیاده سازی دولت الکترونیک در این خصوص آموزش ببینند تا در هر جایگاهی که هستند از دولت الکترونیک حمایت کنند و با آموزش و فرهنگ سازی بتوانیم ثمرات آن را ببینیم.

در این زمینه سازمان اداری و استخدامی در سال 93 مصوبه مبسوطی را در جهت آماده سازی بدنه انسانی دولت برای پیاده سازی دولت الکترونیک ارائه کرد که به عموم کارکنان دولت 4 دوره آموزشی را الزامی کرد. این نوع پیش بینی ها برای آموزش و فرهنگ سازی باید مورد تاکید قرار گیرد، به امید روزی که اراده ای محکم در بدنه دولت برای رسیدن به این هدف راهبردی حاکم گردد.

انتهای پیام/